အင္းေလးေပၚေပါက္လာပံု သမိုင္း
အင္းေလးကန္ ေပၚေပါက္လာပံု သမိုင္း
ဘူမိေဘဒ ပညာရွင္မ်ား၏ သင္ၾကားခ်က္ အရဆိုလွ်င္ ရွမ္းကုန္းေျမျမင့္ ေဒသသည္ (Lime stone) ေခၚ ထံုးက်ာက္မ်ား ေပၚၾကြယ္ရာ ေဒသျဖစ္သည္။ မိုးမ်ားအဆက္မျပတ္ရြာသြန္းရာတြင္ ထံုးေက်ာက္မ်ား အရည္ေပ်ာ္ရာမွ ျဖစ္ေပၚလာေသာေပ်ာ္၀င္ကန္ (solution lake) ျဖစ္သည္ဟု ဆိုၾက၏။
တစ္ခ်ိဳ႔ေသာဘူမိေဗဒပညာရွင္မ်ားကလည္း အင္းေလးကန္သည္ ထံုးေက်ာက္မ်ားကိုေရတုိက္စားျခင္းျဖင့္ ေရတိုက္စား ခံရေသာ ေနရာမ်ားတြင္ ခ်ိဳင့္၀ွမ္းျဖစ္ေပၚလာေသာထံုးေက်ာက္အိုင္ ဟူ၍ ဆိုၾက၏။
တဖန္တစ္ခ်ိဳ႔ေသာ ပညာရွင္မ်ားက အင္းေလးကန္၏ တဖက္တခ်က္ရွိ အက္ေၾကာင္းၾကီးနွစ္ခု၏အလယ္ထုေအာက္သို႔ ေလွ်ာက်မႈေၾကာင့္(ထုျပတ္ေရြ႔ Block Faulting) ျဖစ္ေပၚ လာေသာေရအိုင္ဟူ၍ လည္းဆိုၾက၏။
မည္သို႔ပင္ဆိုေစကာမူအင္းေလးကန္ၾကီးသည္လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္၁၀သန္းခြဲေလာက္ကပင္ရွိေနျပီျဖစ္သည္။ထိုအခ်ိန္ကာလ၏ ကန္ေရျပင္သည္ယခုေျမမ်က္ႏွာျပင္ထက္ ေပေပါင္း၃၀၀ ခန္႔ျမင့္သည္ဟု ဆိုသည္။
မည္မွ်က်ယ္သည္မည္မွ်နက္သည္ကိုကား ေရေရရာရာတိတိက်က် မသိရွိရေပ။ သို႔ေသာ္ ေသခ်ာခိုင္မာစြာ သိရသည္မွာ တျဖည္းျဖည္းႏွင့္က်မ္းေျမာင္းတိမ္ေကာ လာျပီ ဆိုသည့္ အခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္။
အင္းေလးကန္၏ ထူးျခားခ်က္မွာ အမာခံ ေအာက္ၾကမ္းျပင္မရွိျခင္း ျဖစ္သည္။စိမ္းညိဳ႔ညိဳ႔ အေရာင္ရွိေသာ အမႈန္မ်ား စုေပါင္း၍ႏြံအျဖစ္သို႔ကူးေျပာင္းသြားေသာ ႏွဳန္းေျမမ်ား ျဖစ္လာၾကသည္။ ထိုအမွဳန္မ်ားတြင္ထံုးဓါတ္အမ်ားအျပားပါ၀င္သည္ကို ေတြ႔ရွိရသျဖင့္ အင္းေလးကန္ ၾကီးသည္ထံုးေက်ာက္အေရေပ်ာ္အိုင္ၾကီး ျဖစ္လာသည္ဟူေသာ ယူဆခ်က္မွာ အေတာ္ပင္ ခိုင္မာသည္ဟုဆိုႏိုင္ပါသည္။
#ဘ၀စံုလင္ အင္းေရျပင္
အင္းေလးကန္ၾကီးသည္ ႏွစ္သန္းေပါင္းရာေပါင္းမ်ားစြာမွစတင္ျဖစ္ထြန္းေပၚေပါက္လာခဲ့ေသာ ေရအိုင္ၾကီးတခုျဖစ္သျဖင့္ ျဖတ္သန္းေက်ာ္လႊားလာခဲ့သည့္ အခ်ိန္ကာလမွာ ကမၻာႏွင့္ခ်ီ၍ ပင္ ခိုင္းႏွိဳင္း ေလာက္သည္။အင္းေရျပင္သည္ မာန္ဟုန္ျပင္းျပင္း ထုထည္ၾကီးမားသည့္ အခ်ိန္ကာလမ်ားကိုျဖတ္
သန္း ခဲ့ရသလို ထုထည္ေသးငယ္သည့္ ေရျပင္တိမ္တိမ္ႏွင့္ လည္း ေနခဲ့ ရဖူးဟန္ရွိသည္။ လက္၀ဲ လက္ယာ ကမ္းမ်ားႏွင့္ ေတာင္ေျမာက္အင္းေရျပင္သည္ ဆုတ္လိုက္တက္လိုက္ျဖင့္ သံသရာ
လည္ေနခဲ့ဟန္ လည္း တူေပသည္။
လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္၁၀၀၀ ေက်ာ္ကလမ်ားတြင္ ေညာင္ေရႊျမိဳ႔သည္ မေပၚထြန္းေသးပါ။ေညာင္ေရႊျမိဳ႔၏ ေျမာက္ယြန္းယြန္း ေလးမိုင္ခန္႔ရွိ ေဗာရိႆတ္ ဘုရား အနီးတြင္ေရွးေဟာင္းျမိဳ႔ၾကီး တစ္ျမိဳ႔ ထြန္းကား ခဲ့သည္။ ၉၇၀ ေက်ာ္က်ယ္၀န္းၾကီးမားေသာထိုျမိဳ႔ၾကီးကို ျမိဳ႔ရိုးႏွင့္ က်ံဳးတို႔က ၀န္းရံထားပါသည္။ ထိုျမိဳ႔ကို ေဒသခံမ်ားက “ျမိဳ႔တြင္းၾကီးေခၚ ေကာသမၻီ (ေကာ့ဆမ္ပီ)” ျမိဳ႔ၾကီးဟုေခၚဆိုၾကသည္။
ယခုတိုင္ အခ်ိဳ႔ေနရာမ်ားတြင္ အုတ္ျမိဳ႔ရိုးမ်ား က်န္ရစ္တည္ရွိေနဆဲ ျဖစ္သည္။ေအဒီ ၁၀၀၀ ခန္႔က
ထိုေကာသမၻီ ေခၚ (ကေမၻာဇ တိုင္းႏိုင္ငံ ၾကီးသည္) ၾကီးမားတန္ခိုးထြားခဲ့ေလသည္။
ထိုအခ်ိန္၌ အင္းေရျပင္သည္ ယခုလက္ရွိအလ်ား ၁၄ မွ ၁၂ မိုင္ အနံ (၄ မွ ၅ ) မိုင္ထက္ေသးငယ္သည္။
ေရမ်က္ႏွာျပင္ က်ဥ္းေသာ္လည္းပို၍နက္သည္။ ဤေကာသမၻီ ျမိဳ႔ ႏိုင္ငံၾကီးကို ေျမာက္ဘက္မွတရုတ္တို႔က ေအဒီ ၁၁၁၃အေလာင္းစည္သူမင္း လက္ထက္တြင္ လာေရာက္တိုက္ခိုက္ၾကရာ စစ္ရွံဳး၍ ေကာသမၻီမွ ခြာ၍တိမ္းေရွာင္သြားၾကသည္။ တရုတ္တပ္မ်ား ျပန္ဆုတ္ သြားျပီးေနာက္ ျမိဳ႔တစ္ျမိဳ႔ကိုထပ္မံ တည္ ၿပန္သည္။
အေလာင္းစည္သူမင္း တိုင္းခန္ လွည့္လည္စဥ္ ကရ၀ိတ္ေဖာင္ေတာ္ပါ ေလွေတာ္သား ငေထာင္ႏွင့္ ငေနာင္က်န္ရစ္ျပီး ရြာမ်ား တည္ေထာင္ေနထိုင္ ၾကသည္ ဆိုေသာ ဒ႑ာရီ ဆန္ဆန္အဆိုႏွင့္ စရမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၃၅၉ တြင္ ေညာင္ေရႊျမိဳ႔တည္ ေစာ္ဘြားၾကီး ဆီဆိုင္ဖထံသို႔ ထား၀ယ္မွ ညီအစ္ကို ႏွစ္ဦးလာေရာက္ ခစားရင္း ေရျပင္က်ယ္ ႏွင့္ သာယာလွပေသာေတာင္တန္းၾကီးမ်ားကို ေတြ႔ျမင္ ႏွစ္သက္သေဘာက် သျဖင့္ ေနထိုင္ခြင့္ ျပဳပါရန္ ေလွ်ာက္ထားျပီး ေနထိုင္ခြင့္ ရသျဖင့္ ၄င္းတို႔၏ ေနရပ္ထား၀ယ္သို႔ ျပန္
ၿပီး ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းမ်ားမွ မိသားစု ၃၆ စုကို စုစည္း၍ ေညာင္ေရႊသို႔ ျပန္လည္ ေရာက္ရွိလာသျဖင့္ ေစာ္ဘြားနန္းသဲေနရာတြင္ ေနထိုင္ခြင့္ျပဳေတာ္မူသည္။နန္းသဲသည ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ နန္႔ဆိုင္းဟုေခၚျပီး ေရၾကည္ေသာ သဲေခ်ာင္းဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ ထိုမွ တျဖည္းျဖည္းႏွင့္ အင္းေလးကန္ ေဘး၀ဲယာသို႔ ပ်႔ံႏွ႔ံသြားသည္ဟု အမတ္ခ်ဳပ္ ဦးျငိမ္း၏ ေညာင္ေရႊျမိဳ႔ရာဇ၀င္ခ်ဳပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ျမိဳ႔တည္ေနရာကား ယခု မိုင္းေသာက္အင္းရြာႏွင့္ သလဲဦးရြာ အၾကားရွိ
ေပပင္အင္းရြာ အေနာက္ ဘက္တြင္ရမၼ၀တီျမိဳ႔သစ္ကို တည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။
ဤဒုတိယ တည္ေထာင္ခဲ့ ေသာ ရမၼ၀တီျမိဳ႔သည္ သဘာ၀ေဘးဒဏ္ ေၾကာင့္ပ်က္ခဲ့ရသည္။
#ဟဲဟိုးသီေခါင္ပံုးအင္း
ယေန႔ကန္ေရျပင္သည္ ေရွးအင္းေလးကန္၏ အစိတ္အပုိင္းမွ်သာျဖစ္ေပသည္။ အင္းေလးကန္ေရျပင္သည္ယခင္က ပထ၀ီ အေနထားမွာ ယခုအတိုင္းမဟုတ္ပဲ
က်ယ္ျပန္႔ရာ အလ်ား ၃၈မိုင္အနံ ၈မိုင္ခန္႔ထိ ရွိခဲ့သည္။ေရဦးတိုက္ရြာမ်ား အျဖစ္ (၁) ေပါင္းပိန္း (၂) ေရဦး (၃) ဟိုနမ့္္ ႏွင့္(၄) ထန္႔အိမ္အထိ ေရမ်ား ေရာက္သည္ဟု ဆိုၾကသည္။
ယခုေညာင္ေရႊျမိဳ႔ေနရာသည္ပင္ တခ်ိန္က အင္းေရျပင္က်ယ္ျဖစ္ခဲ့ဖူးသည္ဟု ဆိုၾကသည္။ဤမွ်မက ယခု ေညာင္ေရႊျမိဳ႔မွ ၁၅ မိုင္ခန္႔ကြာေ၀းေသာ ေတာင္နီ ေက်းရြာ (အင္းဦးေစတီ)အထိ တစ္ခ်ိန္ကဦးတိုက္ခဲ့သည္ဟု ဆိုၾကသည္။ဟဲဟိုးသီေခါင္ ခ်ိဳင့္၀ွမ္းၾကီးသည္အေရွ႔အင္းေခါင္း ေရထြက္မွ အေနာက္ ေရ
ေ၀ါ ေတာင္ႏွင့္ လက္ေမာင္းေကြး ေတာင္တန္းမ်ားအထိ (၇)မိုင္(၈)မိုင္ခန္႔ ရွိသည္။ ေတာင္ႏွင့္ေျမာက္မွာ ၅မိုင္ ၆မိုင္ေက်ာရွိေပမည္ ထိုအခ်ိန္က ဟဲဟိုးခ်ိဳင့္၀ွမ္းၾကီးသည္ ေရျပင္က်ယ္က်ယ္နွင့္တင့္တယ္လို႔ ေနပါသည္။
ေရေ၀ါေတာင္ေပါက္ထြက္ရာမွ ေရမ်ား အလံုးအရင္းႏွင့္အင္းေလးအင္းၾကီးထဲသို႔စီး၀င္သြားသည့္အတြက္
အင္းေလးအင္းၾကီးသည္ အလ်ား ၃၆ မိုင္အနံ ၈မိုင္ ထိပထ၀ီ အေနအထားသို႔ ေရာက္ခဲ့ရသည္။ ေရေ၀ါေတာင္သည္ ၂ ပိုင္းနီးပါးကြဲအက္ ေပါက္သြားရျခင္းကို ဆန္းစစ္ၾကည့္ေသာ္ သဘာ၀ ေဘးဒဏ္ေၾကာင့္ဟုယူဆရပါမည္။ မိုးအဆက္မျပတ္ ရြာသြန္းသည့္အတြက္ဟဲဟိုးအင္းေရျပင္သည္
အရွိန္အဟုန္ျပင္းစြာျဖင့္အဆမတန္ျမင့္တက္ခဲ့ဟန္တူပါသည္။ ၿပင္းထန္ေသာ ေရအားေၾကာင့္ေပါက္ထြက္ျခင္း(သို႔မဟုတ္) ေျမငလွ်င္ လွဳပ္ခါမႈေႀကာင့္ ကြဲအက္ျခင္းမ်ား ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ မည္သို႔ ဆိုေစကာမူ ဟဲဟိုးသီေခါင္နယ္ ငုတ္ေတာင္ဘက္မွ ေတာင္ျပိဳျခင္းေၾကာင့္
ယခုပုန္းအင္း (ဖုန္းအင္း) ဟု ေခၚၾကသည့္ ဘက္မွ အင္းေရမ်ား က်ဆင္းလာ
ၿပီးအေရွ႔ေတာင္ဘက္ ေညာင္ေရႊအင္းထဲထိ စီး၀င္လာခဲ့သျဖင့္ အင္းေရသည္ အလ်ား ၃၆ မိုင္အနံ ၈မိုင္ အထိ ပထ၀ီ အေန အထားျဖစ္ေပၚခဲ့ရာ ဒုတိယ ရမၼာ၀တီျမိဳ႔ေရေအာက္သို႔ေရာက္ျပီး ျမိဳ႔ပ်က္ရျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ဤျဖစ္ရပ္မွန္ ကို သိႏိုင္ရန္သိပၸံနည္းက် အေထာက္အကူ ပစၥည္းကိရိယာမ်ားျဖင့္ ဘူမိေဘဒ ကြင္းဆင္း ေလ့လာပါက ျဖစ္ရပ္မွန္မ်ား ဧကန္မုခ်ေပၚေပါက္လာမည္ဟု ေမွ်ာ္လင့္ရပါသည္။
အင္းေလးအင္းၾကီးသည္ ေရွးယခင္က အင္း(၄)ရြာဟု ေခၚဆိုေၾကာင္း သကၠရာဇ္ ၁၆၃၇-ခုတြင္ သာလြန္မင္းတရားၾကီး လက္ထက္ ရွမ္းေဒသရွိျမိဳ႔ ေပါင္း (၁၇၅) ျမိဳ႔ကို ေဖာ္ျပရာတြင္ အင္း ၄ ရြာဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ တဖန္ (၁၈၅၂) အင္းေလးစစ္တမ္းပုရပိုက္တြင္ အင္း ၄ ရြာ ေငြခြႏ္မွဴးငစံတင္ အုပ္ခ်ဳပ္စီရင္သည္ ဟု ပါရွိသည္။ေခတ္မ်ားေျပာင္း၍ ႏွစ္မ်ားၾကာလာေသာအခါ
အင္း ေလး ရြာ မွ အင္းေလး ဟု ျဖစ္ေပၚဆင္းသက္ လာခဲ့သည္ဟုယူဆမိပါသည္။
မူလအင္း ၄ ရြာသည္ (၁) ရြာႀကီးဗန္းပံု (၂) နန္းပန္ရြာ (၃) ေနာင္ေတာရြာ (၄) ဟဲယာရြာမ တို႔ျဖစ္ပါသည္။ေနာင္ေသာအခါ လူဦးေရ တိုးပြားလာျပီး အျခားရြာမ်ားေပၚထြန္း လာၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။
ရြာၾကီးဗန္းဗံု ကိုရွမ္းအသံျဖင့္ ၀မ့္လံု ဟုေခၚဆိုျပီး ရြာၾကီးဟု အဓိပၸာယ္ရပါသည္။
နန္းပန္ရြာ ကို ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ နမ့္ပန္ဟုေခၚဆိုျပီး ေရ၀ဲမ်ားရွိ၍ ေရမ်ား၀ဲကေတာ့ ထိုးေသာ ေနရာေဒသ ဟု အဓိပၸာယ္ရပါသည္။ ေနာင္ေတာရြာကို ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ ေနာင္ေတာင္း ဟု ေခၚဆိုျပီး
ေရေမွာ္ေရညွိမ်ားရွိေသာ ေနရာ ေဒသ ဟု အဓိပၸာယ္ပါသည္။ ဟဲယားရြာမကို ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ ဟိုင္းယ ဟုေခၚဆိုျပီး ေဆးဖက္၀င္အပင္ မ်ား ေပါမ်ားေသာ ေနရာေဒသ ဟု အဓိပၸာယ္ ရပါသည္။
တေပါင္းတန္ခူး ေရက်ခ်ိန္၌ အင္းေလးကန္ အေရွ႔ဘက္ သလဲဦးရြာႏွင့္မို္င္းေသာက္ရြာၾကား ေပပင္အင္းရြာ၏ အေနာက္ယြန္းယြန္းတြင္ ယခုတိုင္ ရမၼ၀တီျမိဳ႔ေဟာင္းၾကီးအား ေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါသည္။ ေဒသခံ လူမ်ားက
နန္းေတာ္ရာဟုေခၚဆိုၾကသည္။ ေျမေအာက္သုိ႔ ေသခ်ာစြာၾကည့္ပါက လူတစ္ဖက္မွ် ၾကီးမားလွသည့္တိုင္ၾကီးမ်ားကို ေရေမွာ္ေရညိွ မ်ား ဖုံးအုပ္လွ်က္ ေတြ႔ႏိုင္ပါသည္။
အင္းေလးအင္းၾကီး ေသးငယ္စဥ္က ဤေျမရာ သည္ ကုန္းေျမရမၼာ၀တီျမိဳ႔ေနရာပင္ျဖစ္ပါသည္။ ရမၼာ၀တီၿမိဳ႔သူ ၿမိဳ႔သား မ်ားလည္း ေရလြတ္ရာ အေရွ႔ေတာင္ေျခသို႔ ေရြ႔လာ ၾကျပီး။မိုင္းေသာက္ (ရွမ္း အေခၚ မိုင္းေဆာက္ ၊ မိုင္း = ျမိဳ႔ ေဆာက္ = တစ္ေထာင္မွ်ျဖစ္၍ အဓိပၸာယ္မွာ ေျမေနရာလြန္စြာက်ဥ္းေျမာင္းလွ၍ ေနရာတစ္ေထာင္မွ်သာရွိေသာျမိဳ႔ ျဖစ္သည ) တြင္ ေနထိုင္ၾကပါသည္။ ထိုမွ တဖန္အင္းေရ အေတာ္အတန္က်သြာသည့္ အခါ၌ ေျမာက္ဘက္သို႔ ေရြ႔ေျပာင္းျပီး ျမိဳ႔ ၂ ျမိဳ႔ကို ျမိဳ႔ရိုးမ်ား က်ံဳးမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ ၾကျပန္သည္။ ၄င္းျမိဳ႔ ၂ျမိဳ႔မွာ ဖန္းဖယ္ႏွင့္မန္က်ည္းစင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဖန္းဖယ္ (ဖာဖယ္) မွာ ရွမ္းဘာသာျဖင့္ အမႊာႏွစ္ျမိဳ႔ဟု အဓိပၸာယ္ရပါသည္။
ထိုေနရာ သည္လည္း က်ဥ္းေျမာင္းေသးငယ္ လွ၍ သကၠရာဇ္ ၁၃၅၉ တြင္ေစာ္ဘြားၾကီး ဆီဆိုင္ဖ မွ ယခုေညာင္ေရႊျမိဳ႔ကို ျမိဳ႔ အဂၤါရပ္ႏွင့္ အညီတည္ေထာင္ခဲ့သည္။ေကာသမၻီ တိမ္ေကာ ပ်က္သုဥ္းျပီး ႏွစ္ရာေပါင္းမ်ားစြာၾကာျမင့္လာေသာအခါေရမ်ားလည္းက်သြားျပီးကုန္းေျမမ်ားေပၚထြန္းလာသည္။
ယခု အခါေညာင္ေရႊျမိဳ႔သည္လည္း ၾကီးမားေသာ ေညာင္ေရႊ ခ်ိဳင့္၀ွမ္းၾကီး၏ အလယ္ ဗဟိုဘူမိနက္သန္ ေနရာမွန္ ျပန္ေရာက္ကာ တိုးတက္ေနျပီျဖစ္ပါသည္။ ေညာင္ေရႊသည္ရွမ္းဘာသာျဖင့္ ေယာင္ေဟြ႔ဟုအသံထြက္ကာ ေတာင္ႏွစ္လံုးၾကားမွ ကုန္းေျမမို႔မို႔ဟု အဓိပၸာယ္ရပါသည္။ ေရက်သြားသျဖင့္ ကုန္းေျမမ်ား ေပၚထြန္းလာျခင္းေၾကာင့္ဲျဖစ္သည္။
အင္းေလး အင္းၾကီးႏွင့္ အင္း၏ အေရွ႔အေနာက္ေတာင္ေျမာက္ လြင္ျပင္မ်ားတြင္ေရွးေဟာင္းျမိဳ႔ၾကီးမ်ား လြန္စြာေပၚမ်ားလွသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ ကြယ္ေပ်ာက္ကုန္ၾကေပျပီ။မေပ်ာက္ပ်က္ေသးေသာ ျမိဳ႔ရိုး၊
အုတ္ရိုး ေနရာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားလည္းက်န္ရွိေနေပေသးသည္။ ေစတီပုထိုးေရွးေဟာင္း သမိုင္း၀င္ အေဆာက္အဦးမ်ားလည္းလြန္းစြာေပါမ်ားလွသည္။ အင္းတ၀ိုက္ႏွင့္အနီးအနားေဒသမ်ားမွေ႐ွးေဟာင္း
ပစၥည္းမ်းလည္း ေပၚၾကြယ္လွေပသည္။ ထိုေညာင္ေရႊခ်ိဳင့္၀ွမ္းေဒသသည္ ဤမွ်ေရွးေဟာင္း
အေမႊအႏွစ္မ်ား ေပါၾကြယ္ခ်င္းမွာ သမိုင္းေၾကာင္ရွည္လ်ား၍ယဥ္ေက်းမႈႏွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီ၍ ရွိခဲ့သည္မွာ ေသခ်ာလွေပသည္။
#သမိုင္းေၾကာင္း
လူမ်ားသည္ မည္သည့္အခ်ိန္က စတင္၍ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္ကို ရွာေဖြရာတြင္ရဌ၀တီေခၚ ရပ္ေစာက္ၿမိဳ႔သမိုင္း စစ္တမ္းအရ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၀၁ ခရစ္သကၠရာဇ္ ရ၃၉တြင္သေရေခတၱရာမွ ဒြတၱေပါင္မင္းသည္အင္းေလးရွိေရေပါ စံနန္း၌ ေခတၱလာေရာက္စံျမန္းသြားသည္ဟု အထက္ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ ရွမ္းျပည္နယ္ မွတ္တမ္း အပိုင္း၂ အတြဲ ၂ စာမ်က္ ႏွာ ၂၆ တြင္ “အင္းေလးျမန္မာစကား” စာတမ္းတြင္ ေဖာ္ျပ ထားသည္။ ထိုေၾကာင့္ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ အေစာဆံုးလာေရာက္အေျခခ် ေနထိုင္ေသာပ်ဴလူမ်ိဳးတို႔ႏွင့္ အဆက္သြယ္ ရွိခဲ့ဟန္တူပါသည္။ အင္းေလး ေဒသေညာင္ေရႊခ်ိဳင့္၀ွမ္း လြင္ျပင္ၾကီးသည္ ေအဒီ ၇၀၀ ေလာက္ကပင္ ယဥ္ေက်းမႈထြန္းကားျပီး အျခား ေဒသမွ မင္းႏွင့္ လူသူ အေရာက္ေပါက္ရွီသည္ကို ျပဆိုေနပါသည္။
ေရႊသန္းေတာင္ဘုရားေက်ာက္စာတြင္ သကၠရာဇ္ ၃၇၉ (၁၁၇ ေအဒီ) တြင္အေနာ္ရထာမင္းၾကီးသည္ ေရႊသန္းေတာင္ဘုရားကို တည္ေတာ္မူသည္။ ဒုတိယစည္သူေခၚနရပေတ့စည္သူမင္းၾကီးက ထပ္မံ ျပဳျပင္ တည္ေဆာက္၍ ကြ်န္သီးေတာ္မ်ား ၀တ္ေျမမ်ားကိုလွဴျပန္သည္။ ေရႊအင္းတိန္ဘုရားေက်ာက္စာတြင္လည္း အေနာ္ရထာ မင္းမွ စ၍အေလာင္းစည္သူ အင္း၀ေရႊနန္းေက်ာ့၇ွင္ စသည့္မင္းမ်ားက ေစတီပုထိုး
မ်ားျပဳျပင္ျခင္း ထပ္မံအသစ္တည္ေထာင္ျခင္း ကြ်န္သီးေတာ္မ်ားႏွင့္၀တ္ေျမမ်ားလွဴဒါန္းျခင္းတို႔ကို ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ေညာင္ေရႊခ်ိဳင့္၀ွမ္းႏွင့္ အင္းေလးအင္းၾကီး၏ ယဥ္ေက်းမႈသည္ႏွစ္
ေထာင္ခ်ီရွိေနသည့္ အစားထိုးမရေသာ သမိုင္း၀င္ အဖိုးတန္ရတနာတစ္ခုျဖစ္၍ေနပါသည္။
မည္သည့္လူမ်ိဳးမ်ားမ်ိဳးႏြယ္စုမ်ားစတင္၍အေျခခ်ေနထိုင္သည္ကိုျပန္ဆန္းစစ္ၾကည့္ပါက
အေလာင္းစည္သူမင္း တိုင္းခန္ လွည့္လည္စဥ္ ကရ၀ိတ္ေဖာင္ေတာ္ပါေလွေတာ္သား ငေထာင္ႏွင့္ ငေနာင္ က်န္ရစ္ျပီး ရြာမ်ားတည္ေထာင္ေနထိုင္ ၾကသည္ဆိုေသာ ဒ႑ာရီ ဆန္ဆန္အဆိုႏွင့္ စရမည္ျဖစ္ပါသည္။
ခရစ္သကၠရာဇ္ ၁၃၅၉ တြင္ေညာင္ေရႊျမိဳ႔တည္ ေစာ္ဘြားၾကီး ဆီဆိုင္ဖထံ သို႔ ထား၀ယ္မွ ညီအစ္ကို ႏွစ္ဦးလာေရာက္ ခစားရင္း ေရျပင္က်ယ္ ႏွင့္ သာယာလွပေသာ ေတာင္တန္းၾကီးမ်ားကို ေတြ႔ျမင္ႏွစ္သက္သေဘာက် သျဖင့္ ေနထိုင္ခြင့္ ျပဳပါရန္ ေလွ်ာက္ထားျပီးေနထိုင္ခြင့္ရသျဖင့္ ၄င္းတို႔၏ ေနရပ္ထား၀ယ္သို႔ ျပန္
ၿပီးေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းမ်ားမွ မိသားစု ၃၆ စုကို စုစည္း၍ ေညာင္ေရႊသို႔ ျပန္လည္ေရာက္ရွိလာသျဖင့္ ေစာ္ဘြားနန္းသဲ ေနရာတြင္ ေနထိုင္ခြင့္ျပဳေတာ္မူသည္။
နန္းသဲသည္ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ နန္႔ဆိုင္း ဟုေခၚျပီး ေရၾကည္ေသာ သဲေခ်ာင္း ဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ထိုမွတျဖည္းျဖည္းႏွင့္ အင္းေလးကန္ ေဘး၀ဲယာသို႔ ပ်႔ံႏွ႔ံသြားသည္ဟု အမတ္ခ်ဳပ္ဦးျငိမ္း၏ ေညာင္ေရႊျမိဳ႔ရာဇ၀င္ခ်ဳပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။
အင္းေလးအင္းၾကီးသည္ ေရွးယခင္က အင္း(၄)ရြာဟု ေခၚဆိုေၾကာင္း သကၠရာဇ္ ၁၆၃၇ တြင္သာလြန္မင္းတရားၾကီး လက္ထက္ ရွမ္းေဒသရွိျမိဳ႔ ေပါင္း ၁၇၅ ျမိဳ႔ကို ေဖာ္ျပရာတြင္အင္း ၄ ရြာဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ တဖန္ ၁၈၅၂ အင္းေလးစစ္တမ္းပုရပိုက္တြင္ အင္း ၄ ရြာေငြခြႏ္မွဴးငစံတင္ အုပ္ခ်ဳပ္စီရင္သည္ ဟု ပါရွိသည္။ေခတ္မ်ားေျပာင္း၍ႏွစ္မ်ားၾကာလာေသာအခါ
အင္း ၄ ရြာ မွ အင္းေလး ဟု ျဖစ္ေပၚဆင္းသက္ လာခဲ့သည္ဟုယူဆမိပါသည္။
မူလအင္း ၄ ရြာသည္ (၁)ရြာၾကီးဗန္းပံဳ (၂)နန္းပန္ရြာ (၃)ေနာင္ေတာရြာ (၄)ဟဲယာရြာမတို႔ျဖစ္ပါသည္။
ေနာင္ေသာအခါ လူဦးေရ တိုးပြားလာျပီး အျခားရြာမ်ားေပၚထြန္းလာၾကျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ရြာၾကီးဗန္းဗံု ကို
ရွမ္းအသံျဖင့္ ၀မ့္လံု ဟုေခၚဆိုျပီးရြာၾကီးဟု အဓိပၸာယ္ရပါသည္။ နန္းပန္ရြာ ကို ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ နမ့္ပန္ဟုေခၚဆိုျပီး ေရ၀ဲမ်ားရွိ၍ ေရမ်ား၀ဲကေတာ့ ထိုးေသာ ေနရာေဒသ ဟု အဓိပၸာယ္ရပါသည္။
ေနာင္ေတာရြာကို ရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ ေနာင္ေတာင္း ဟု ေခၚဆိုျပီးေရေမွာ္ေရညွိမ်ားရွိေသာ ေနရာ ေဒသဟု အဓိပၸာယ္ပါသည္။ ဟဲယားရြာမကိုရွမ္းအသံထြက္ျဖင့္ ဟိုင္းယ ဟုေခၚဆိုျပီး ေဆးဖက္၀င္အပင္ မ်ားေပါမ်ားေသာ ေနရာေဒသဟု အဓိပၸာယ္ ရပါသည္။
အင္းေလးေဒသသည္ ေနာင္သားေခၚ အင္းသားမ်ား ႏွင့္ ရွမ္းမ်ား ၊ ဓႏုမ်ား ၊ပအို၀္းမ်ား စုေပါင္းညီညာစြာတည္ေထာင္၍ စည္းစည္းလံုးလံုးခ်စ္ခ်စ္ခင္ခင္ျဖင့္ေရွးကာလမွပင္ စတင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကပါသည္။ ယဥ္ေက်းမႈ ၊ အႏုပညာ ၊ စာေပ ၊ လက္မႈပညာမ်ားကို တစ္ဦးနွင့္ တစ္ဦး ဖလွယ္ရင္း အတူတကြ ၾကိဳးစားလာၾကသည္မွာ ယခုတိုးတက္ေသာ အင္းေလးေဒသ ျဖစ္ေပၚလာသည္အထိ ျဖစ္ပါသည္။
အင္းသူအင္းသားတို႔၏ဇြဲလံု႔လႏွင့္ဥာဏ္ပညာမွာသူမတူထူးျခားစြမး္ရည္ၿမင့္မားလွေပသည္။
ေရတြင္ေနထို္င္၍ သီးႏွံမ်ားကို ကြ်န္းေမ်ာမ်ားျဖင့္ စိုက္ပ်ိဳး၍ရွမ္းျပည္နယ္ သာမက ျမန္မာႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံလံုး သို႔ေရာင္းခ်ႏိုင္စြမ္းရွိပါသည္။ အင္းသီး ဟုေျပာလိုက္လ်င္ ခရမ္းခ်ဥ္သီးကို မသိူမရွိေပ။လက္မႈ ပညာ အေနျဖင့္လည္း အင္းပိုးထည္မွသည္ အင္းေလးလြယ္အိတ္ ၊ အင္းေလးပင္နီဖ်င္ထည္မ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေက်ာ္ျပီး ကမ ၻာတလႊား တိုင္ေက်ာ္ၾကား လွေပသည္။
စာေပေလာကတြင္လည္း ေရွးျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္မွ စတင္၍ စာဆိုေတာ္ထြက္ ထင္ၾကီးမွသည္ယခုတိုင္ ေညာင္ေရႊအင္းေလးေဒသမွ စာေရးဆရာ ကဗ်ာဆရာမ်ား အလြန္ေပါမ်ားစြာ ရွိခဲ့ ၊ရွိေနဆဲ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔ ဘက္စံုအဘိုးထိုက္ အဘိုးတန္ေသာ ေနရာေဒသအင္းေလးကန္ၾကီး မၾကာမီ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေတာ့မည္ ၊ လူထုမေနႏိုင္ ၊စိုက္ပ်ိဳးေရးမလုပ္ႏိုင္သည့္ ရႊံႏြံထူထပ္ေသာကိုင္းေတာမ်ား ဖံုးလႊမ္းေနေသာေနရာၾကီးတစ္ခု ျဖစ္သြားမည္ ဆိုလ်င္ေနာင္လာေနာက္သား
မ်ိဳးဆက္သစ္ မ်ားအတြက္ရင္ေလးဖြယ္ရာ အတိပင္ ျဖစ္ေပေတာ့သည္။
#အင္းေလး၏ ကံၾကမၼာ
လူသားနွင့္ သဘာ၀ေတာေတာင္ေရေျမ တို႔၏ ပဋိပကၡကား ကမၻာႏွင့္ အ၀ွမ္းၾကံဳေတြ႔ေနရေသာအဆံုးမသတ္ႏိုင္သည့္ အားျပိဳင္မႈျဖစ္သည္။ အင္းေလးကန္ ႏွင့္ ၄င္း၏ပတ္၀န္းက်င္သည္လည္း လူသားတို႔ ဖန္တီးေနေသာ ေဘးအႏၱရာယ္ ေအာက္ေရာက္ေနသည္ဟုဆိုလ်င္မမွားႏိုင္ေပ။ ဟိုယခင္ေရွးခတ္၌ အင္း
ေလးေဒသ ၀န္းက်င္တြင္ လူေနအိမ္ေျခ နည္းပါးကာေရျခံမ်ား ကြ်န္းေမ်ာစိုက္ခင္းမ်ား မထြန္းကား ေသးေပ။ ေဘးဘယ္ညာႏွင့္ ေျမာက္ဖက္မွစီး၀င္ေသာ ေရေခ်ာင္းေရေျမာင္းမ်ားသည္ သစ္ေတာ သစ္ပင္ ထူထပ္ ၍ေရစီးေရလာအားေကာင္းသည္။ သစ္ျမစ္မ်ားသစ္ပင္မ်ားေၾကာင့္ ႏွဳန္းပါ၀င္မႈအားနည္းနည့္အတြက္ ေရေခ်ာင္းမ်ားၾကည္လင္ ၍ အင္းေလးကန္ၾကီး သို႔ ေရစီး၀င္မႈအားေကာင္းခဲ့သည္။
၁၉၁၅ ခုႏွစ္ခန္႔တြင္ ေညာင္ေရႊျမိဳ႔ မွ က်ီးျဖဴကန္ သို႔ က်ီးျဖဴေခ်ာင္းျဖင့္ေရလမ္းေဖာက္ခဲ့သည္မွာ က်ီးျဖဴကန္မွ နမ့္ပန္ရြာ အထိျဖစ္သည္။ က်ီးျဖဴကန္ကိုဆည္တည္ေဆာက္၍ အျပီးတြင္ ေညာင္ေရႊေစာ္ဘြားၾကီး ဆာေစာေမာင္သည္ ေညာင္ေရႊမွက်ီးျဖဴကန္ ေခ်ာင္းအတိုင္း ဆြဲေလွမ်ားျဖင့္ ေစာ္ဘြားၾကီး၏ စီးေတာ္ေလွကိုဆြဲကာကန္ဖြင့္ပြဲ က်င္းပခဲ့သည္။ က်ီးျဖဴကန္၌ ျပိဳင္ေလွ ၂၄ စင္းပါ၀င္ေသာ ေလွျပိဳင္ပြဲက်င္းပခဲ့ေၾကာင္းလည္း မွတ္သားရပါသည္။
အင္းေလးေဒသသည္ ေနာင္သားေခၚ အင္းသားမ်ား ႏွင့္ ရွမ္းမ်ား ၊ ဓႏုမ်ား ၊ ပအို၀္းမ်ား စုေပါင္းညီညာစြာတည္ေထာင္၍ စည္းစည္းလံုးလံုးခ်စ္ခ်စ္ခင္ခင္ျဖင့္ ေရွးကာလမွပင္ စတင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾကပါသည္။ ယဥ္ေက်းမႈ ၊ အႏုပညာ ၊ စာေပ ၊ လက္မႈ ပညာမ်ားကို တစ္ဦးနွင့္ တစ္ဦး ဖလွယ္ရင္း အတူတကြ ၾကိဳးစားလာၾကသည္မွာ ယခု တိုးတက္ေသာ အင္းေေလးေဒသ ျဖစ္ေပၚလာသည္အထိ ျဖစ္ပါသည္။
အင္းသူအင္းသားတို႔၏ ဇြဲလံု႔လႏွင့္ ဥာဏ္ပညာမွာ သူမတူထူးျခားစြမး္ရည္ျမင့္မား လွေပသည္။ ေရတြင္ေနထို္င္၍ သီးႏွံမ်ားကို ကြ်န္းေမ်ာမ်ားျဖင့္ စိုက္ပ်ိဳး၍ ရွမ္းျပည္နယ္ သာမက ျမန္မာႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံလံုး သို႔ေရာင္းခ် ႏိုင္စြမ္းရွိပါသည္။ အင္းသီး ဟုေျပာလိုက္လ်င္ ခရမ္းခ်ဥ္သီးကို မသိသူမရွိေပ။ လက္မႈ ပညာအေနျဖင့္လည္း အင္းပိုးထည္မွသည္ အင္းေလးလြယ္အိတ္ ၊ အင္းေလးပင္နီ ဖ်င္ထည္မ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေက်ာ္ျပီး ကမ ၻာတလႊားတိုင္ေက်ာ္ၾကား လွေပသည္။ စာေပေလာကတြင္လည္း ေရွးျမန္မာမင္းမ်ားလက္ထက္မွ စတင္၍ စာဆိုေတာ္ထြက္ ထင္ၾကီးမွသည္ ယခုတိုင္ ေညာင္ေရႊအင္းေလးေဒသမွ စာေရးဆရာ ကဗ်ာဆရာမ်ား အလြန္ေပါမ်ားစြာ ရွိခဲ့၊ ရွိေနဆဲ ျဖစ္ပါသည္။ ထိုသို႔ဘက္စံုအဘိုးထိုက္ အဘိုးတန္ေသာ ေနရာ ေဒသအင္းေလးကန္ၾကီး မၾကာမီ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေတာ့မည္ ၊ လူထုမေနႏိုင္ ၊ စိုက္ပ်ိဳးေရး မလုပ္ႏိုင္သည့္ ရႊံႏြံထူထပ္ေသာကိုင္းေတာမ်ား ဖံုးလႊမ္းေနေသာ ေနရာၾကီးတစ္ခု ျဖစ္သြားမည္ဆိုလ်င္ ေနာင္လာေနာက္သား မ်ိဳးဆက္သစ္ မ်ားအတြက္ ရင္ေလးဖြယ္ရာ အတိပင္ ျဖစ္ေပေတာ့သည္။
အင္းေလးကန္၏ ကန္ေဘာင္ရိုးသဖြယ္ ေညာင္ေရႊျမိဳ႔နယ္ အေရွ႔ႏွင့္ အေနာက္၊ေတာင္ႏွင့္ေျမာက္ ေတာင္တန္းၾကီးမ်ားက စီတန္းကာရံလ်က္ ရွိပါသည္။ ကန္ၾကီးအတြင္းသို႔ စီး၀င္ေသာ ေခ်ာင္းေျမာင္း မ်ားမွလည္းအလြန္မ်ားျပားလွသည္။ထိုေခ်ာင္းေျမာင္းမ်ားမွ ေရႏွင့္ ႏုန္းေျမႏုမ်ား ၊ ေျမဆီေျမၾသဇာမ်ားကိုေပးေ၀ျခင္းျဖင့္ လူထုကို အက်ိဳးျပဳ၏။ သို႔ေသာ္ ေတာင္တန္းမ်ား၌ သစ္ပင္သစ္ေတာမ်ားနည္းပါးလာသည့္အတြက္ေျမဆီေျမၾသဇာကင္းမဲ့ေသာ ေျမနီေျမေစးမ်ားသည္ အင္းေလးကန္ၾကီးႏွင့္ လူထု အက်ိဳးျပဳျခင္းထက္ တိမ္ေကာပေပ်ာက္ရန္ အတြက္သာ ျဖစ္လာေတာ့သည္။
Ref: သမိုင္းစာမ်က္ႏွာမ်ား
ဓာတ္ပံု အေထြေထြ စာမ်က္ႏွာမွ
ျပန္လည္စုစည္းတည္းျဖတ္မႈ
credit original uploader