Na Swaroga! Boski kowal, swastyka i zaginiona świątynia.

Swastyka - jeden z najbardziej rozpoznawalnych i znienawidzonych symboli na świecie. Już za samo zbrukanie tego uniwersalnego symbolu szczęścia i pomyślności faszystom należy się ogień piekielny.

Najstarsze znaleziska ze swastyką liczą sobie około 12 tysięcy lat i pochodzą z terenów Ukrainy i Armenii, choć znak ów odnajdywany jest na terenie całej Azji, w Europie, Afryce i obu Amerykach. Jej nazwa wywodzi się z sanskrytu i tłumaczona jest jako "źródło", "przynosząca dobrobyt" czy "dająca szczęście". Badacze raczej jednogłośnie uznają, że znak ten związany był z kultem solarnym, powszechnym wśród społeczeństw pierwotnych. Ramiona wychodzące z centrum symbolizowały promienie, natomiast zakrzywienie mogło wskazywać na ruch słońca po nieboskłonie.

Najprostszą formą symbolu jest swastyka czteroramienna, zdeprecjonowana przez nazistów, natomiast na ziemiach słowiańskich najbardziej rozpowszechnioną wersją był ośmioramienny Kołowrót.

Kołowrót, słowiańska swastyka -

zwana także Kolovrat, Swarzyca, Swarożyca, Swarga.
Dawni Słowianie umieszczali ją powszechnie na ubraniach, monetach, broni i pomnikach, a także na domostwach - w obronie przed złymi demonami i niszczycielskimi zjawiskami przyrody. Ocenia się, że na terenie dzisiejszej Polski najstarsze znaleziska z naniesionym symbolem swastyki mogą mieć nawet pięć tysięcy lat.

Dynamika słowiańskiej odmiany symbolu może wskazywać na jej szersze znaczenie dla ówczesnych ludzi - oprócz dość dosłownego przedstawienia słońca i ognia widać nawiązanie do niezmiennego i powtarzalnego cyklu życia.

Swastyka słowiańska jest łączona z jednym z najbardziej powszechnych bóstw słowiańskich - Swarogiem.

Swaróg, Dadźbóg i Swarożyc

Nawet największe autorytety od mitologii słowiańskiej nie są zgodni, czy owe imiona dotyczą jednego boga, czy kilku.

Niektórzy z nich twierdzą, że Swaróg - boski kowal i opiekun ognia, ten, który wykuł słońce i umieścił je na firmamencie niebieskim, to ojciec Swarożyca (Dadźboga), utożsamianego z samym słońcem.

Inni zaś przyjmują, biorąc pod uwagę poświadczoną w przekazach pisemnych rozpiętość kultu obejmującego wschodnią i zachodnią słowiańszczyznę, że Swaróg, Dadźbóg i Swarożyc (u Słowian połabskich pojawia się też nazwa Radogost) to różne imiona tego samego bóstwa.

Także co do pochodzenia imienia Swaroga naukowcy nie są do końca zgodni, wywodząc go z dwóch różnych źródeł.

Jedno z nich, to słowa swar (niezgoda, kłótnia), swarzyć się (kłócić się, gniewać), co mogłoby mieć pokrycie w charakterze bóstwa, przedstawianego w groźnej i gniewnej postaci. U Słowian połabskich zresztą Swarożyc miał wyraźnie militarne oblicze, o czym wspominam w dalszej części artykułu.

W drugim przypadku badacze wskazują na podobieństwo do irańskiego hvar (słońce), sanskryckiego svár (niebo), czy starosłowiańskiego *sъvariti (wykuwać, kuć). Nawiązanie do miejsca i roli Swaroga/Swarożyca w panteonie bóstw pogańskich jest oczywiste.

Czy to jako osobne bóstwa, czy jeden bóg o wielu imionach Swaróg/Swarożyc był obok Peruna czy Welesa jednym z ważniejszych bogów Słowian - jako opiekun życiodajnego ognia, twórca/personifikacja słońca i symbol niekończącego się cyklu życia i śmierci.

Długo jeszcze po odejściu w niebyt bogów pogańskich zachowały się rytuały takie jak przysięga na słońce czy oddawanie każdego ranka pokłonu wschodzącemu słońcu. Także w nazwach geograficznych pozostały ślady dawnego kultu: weźmy na przykład wieś Swarożyn na Pomorzu czy miasto Swarzędz.

Za najważniejsze obrzędy na cześć słońca odprawiane przez Słowian uznaje się święto zwane szczodre gody czy święto zimowego staniasłońca - gdy 22 grudnia, z okazji narodzin nowego słońca rozpoczynano huczne świętowanie zwycięstwa światła nad ciemnością, życia nad śmiercią.
Celebrowanie zimowego przesilenia było uniwersalne i obchodzone zarówno przez wielkie cywilizacje jak i mniej rozwinięte ludy.

Radogoszcz (Retra) - zaginiona świątynia

Największą estymą Swaróg/Swarożyc, zwany też Radogostem, był darzony przez Redarów, plemię należące do Słowian połabskich, zamieszkujących dzisiejsze tereny wschodnich Niemiec. Redarowie należeli do grupy plemiennej Wieletów, wojowniczych Słowian, którzy aż do XII wieku opierali się ekspansji niemieckiej na wschód.

Głównym ośrodkiem politycznym Wieletów był gród Radogoszcz pełniący jednocześnie funkcję sakralną - znajdowała się w nim bowiem największa i najsłynniejsza na ziemiach Słowiańskich świątynia Radogosta/Swarożyca. Opisy owej warowni znajdujemy aż w dwóch niezależnych przekazach pisemnych - u Thietmara z Merseburga i Adama z Bremy. Thietmar pisał:

"W ogrodzie nic nie ma poza świątynią, zbudowaną przemyślnie z drzewa, która jako podwaliny ma poroża różnych zwierząt. Jej ściany zewnętrzne zdobią różne wizerunki bogów i bogiń – jak można zauważyć, patrząc z bliska – w przedziwny rzeźbione sposób, wewnątrz zaś stoją bogowie zrobieni ludzką ręką w straszliwych hełmach i pancerzach, każdy z wyrytym u spodu imieniem. Pierwszy spośród nich nazywa się Swarożyc i szczególnej doznaje czci u wszystkich pogan."
Za: A. Gieysztor, Mitologia Słowian

Niestety, w XII wieku gród i świątynia zostały zrównane z ziemią przez Sasów i dzisiaj nie znamy dokładnej ich lokalizacji.

Domniemana lokalizacja Radogoszczy, By Hoodinski [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], from Wikimedia Commons

Według opisów kronikarzy Swarożyc czczony w Radogoszczy miał także charakter boga wojny. Przed każdą wyprawą wojenną Wieleci zbierali się przed jego obliczem, składali mu ofiary i wróżyli co do militarnego powodzenia. Podobno nie stronili od składania ofiar z ludzi, głównie chrześcijan, możliwe jednak, że są to plotki powielane przez kronikarzy niemieckich, chcących usprawiedliwić wyprawy przeciw poganom. Według ich przekazu w 1066 roku w Radogoszczy zginął śmiercią męczeńską biskup meklemburski Jan, złożony w ofierze Swarożycowi.

W świątyni znajdowały się artefakty zabierane z niej tylko na wojnę, a najbardziej czczony był święty rumak Swarożyca, uczestniczący w obrzędach i wróżbach. Jak wielkie było jego symboliczne znaczenie pokazuje fakt, że biskup Burchard z Halberstadt po zniszczeniu świątyni w 1068 roku dosiadł świętego konia i powrócił na nim do Saksonii. W ten sposób Wieleci zostali nie tylko pokonani na polu bitwy, ale i duchowo upokorzeni.

Po upadku ośrodka sakralnego w Radogoszczy jego rolę przejęła Arkona - gród na wyspie Rugia, należący do zachodniosłowiańskiego plemienia Ranów. Sto lat później ziemie Ranów spotkał podobny los - zostały podbite przez Duńczyków i siłą schrystianizowane.

Gród w Radogoszczy został całkowicie unicestwiony w 1125 roku przez Lotara III, a Wieleci jeszcze 40 lat opierali się ekspansji niemieckiej, by w końcu na zawsze utracić na ich rzecz ziemie Połabian.

---

Zgłaszam post do konkursu Temat Tygodnia #25, temat nr 1: kult solarny

---

Na podstawie:
https://www.slawoslaw.pl/swarog-niebianski-kowal/
https://slowianskibestiariusz.pl/bogowie/swarog/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Swar%C3%B3g
A. Gieysztor, Mitologia Słowian
https://pl.wikipedia.org/wiki/Radogoszcz_(gr%C3%B3d)
http://www.poselska.nazwa.pl/wieczorna2/historia-starozytna/swiatynia-w-radogoszczy

---

Swastyka/kołowrót: By ThomasANeb, vector by Adam Rędzikowski [Public domain], from Wikimedia Commons

Pomnik Radogosta: By Original autor: SemikRemove frame: Sevela.p [CC BY-SA 2.5 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5), GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/)], via Wikimedia Commons

Pozostałe grafiki oznaczone w tekście