عوامل موثر بر پوکی‌استخوان در زنان

همانطور که در پست قبل گفته شد، غیر از فاکتورهایی که در ایجاد پوکی استخوان یا استئوپروز بر انسان نقش دارند، بعضی از عوامل منحصر به زنان می‌باشند. عواملی که می‌توانند باعث تسریع استئوپوروز در زنان شوند و یا اینکه شدت استئوپوروز را در زنان کاهش دهند، بستگی به سن و مراحل بلوغ تا یائسگی و پس از آن متفاوت می‌باشند.

یکی از عواملی که می‌تواند میزان ابتلا به استئوپوروز را در سنین بالاتر کاهش دهد، سن شروع قاعدگی می‌باشد. مطالعات نشان می‌دهد که هر چه سن شروع قاعدگی در دختران در سنین پایین‌تر باشد، میزان تراکم استخوان آنها بهتر خواهد بود و به همان نسبت، هر چه قاعدگی در سنین بالاتر اتفاق بیفتد، تراکم استخوانی کاهش خواهد یافت. مشخص است که این اثر از طریق طول مدت زمانی که بدن تحت تاثیر استروژن قرار می‌گیرد، می‌باشد. هورمون استروژن یکی از عوامل مهم در افزایش تراکم استخوان و جلوگیری از پوکی استخوان می‌باشد.

یکی از عوامل دیگری که در ایجاد پوکی استخوان نقش مهمی دارد، بارداری می‌باشد. در صورتی که فاصله‌ی بین دو بارداری کمتر باشد—به خصوص در فردی که از تغذیه کافی در دوران بارداری برخوردار نباشد—میزان بروز پوکی استخوان اضافه خواهد شد. مشخص است که در مادری که به دلیل حاملگی‌های پی در پی و نداشتن مدت کافی برای جبران ذخایر کلسیم بدن و از طرف دیگر نیاز به کلسیم برای رشد جنین مرتب در حال از دست دادن ذخایر کلسیم باشد، پوکی استخوان ایجاد خواهد شد.

در دوران بارداری، نیاز کلسیم بدن در زن باردار به روزانه ۱۰۰۰ میلی گرم و میزان ویتامین D مورد نیاز برای جذب کلسیم به روزانه ۶۰۰ واحد می‌رسد. در صورتی که این میزان از طریق تغذیه وارد بدن نشود، مطمئناً عوارض آن برای بدن مادر غیر قابل اجتناب می‌باشد.

برای رشد جنین، استخوان‌های مادر شروع به پوک شدن می‌کنند. کلسیم حاصل از پوک شدن استخوان‌های مادر در اختیار جنین برای رشد استخوان‌های او قرار می‌گیرد. توصیه به مصرف شیر به عنوان بهترین منبع کلسیم برای زنان باردار میتواند از بهترین توصیه‌های بهداشتی و غذایی باشد. افرادی که به هر دلیل قادر به مصرف شیر نمی‌باشند، باید از جایگزین‌های شیر مانند استفاده از سایر انواع لبنیات ماست دوغ و بستنی استفاده کنند. مواد غیر لبنی مانند سویا، انواع ماهی‌ها مثل ساردین، و کلم بروکلی نیز از منابع غنی کلسیم می‌باشند که می‌تواند برای جلوگیری از پوکی استخوان در افراد مورد استفاده قرار گیرد.

ندرتاً نوعی استئوپوروز به نام استئوپوروز وابسته به بارداری ممکن است در بعضی از خانم‌ها در زمان بارداری بروز کند. این نوع استئوپوروز که معمولاً در سه‌ماهه‌ی سوم بارداری اتفاق می‌افتد، ممکن است منجر به شکستگی در مهره‌ها و لگن به خصوص در نزدیک زمان زایمان شود، که می‌تواند بسیار دردناک بوده و فرد را دچار ناتوانی کند. البته نکته مهم این است که پس از بارداری بدن مادر باردار از نظر تراکم استخوانی به میزان قبل از بارداری برمی گردد.

عامل بعدی که می‌تواند در طول دوران زندگی یک زن او را برای استئوپوروز مستعد کند، شیردهی می‌باشد. در دوران شیردهی نیز میان میزان نیاز بدن به کلسیم و ویتامین D مانند دوران بارداری بالا می‌باشد و در صورتی که از مواد غذایی غنی از کلسیم استفاده نشود، فرد دچار پوکی استخوان خواهد شد، چرا که برای ساخت شیر جهت تغذیه فرزند ذخایر کلسیم از استخوان‌ها برداشته شده و باعث کاهش تراکم کلسیم در استخوان‌های مادر خواهد شد. افزون بر اینکه در دوران شیردهی کمبود هورمون استروژن به دلیل تغییرات بعد از زایمان می‌تواند باعث تشدید فرایند پوکی استخوان شود.

در این میان، قرص‌های پیشگیری از بارداری که توسط افراد برای تنظیم خانواده مورد استفاده قرار می‌گیرد، به دلیل دارا بودن میزان استروژن تا حدودی می‌تواند خطر استئوپوروز را کاهش دهد. هورمون استروژن نقش محافظتی بر کاهش تراکم استخوان دارد.

مورد بعدی که از شایع ترین علل ایجاد پوکی استخوان در زنان می‌باشد، یائسگی است. در زنان یائسه میزان بروز پوکی استخوان و استئوپروز چهار برابر بیشتر از مردان در همین سنین می‌باشد. در مورد نقش یائسگی در پوکی استخوان همان عوامل هورمونی و کمبود استروژن حرف اول را می‌زند. در افرادی که به دلیل عمل جراحی و یا به دلیل ابتلا به یائسگی زودرس در سن پایین‌تر مسئله یائسگی اتفاق افتاده باشد، استئوپروز شدیدتر و پرخطرتر خواهد بود. هرچه از شروع سال‌های یائسگی بگذریم، شیوع و عوارض استئوپوروز به شدت افزایش خواهد یافت.

با توجه به اهمیت نقش عوامل باروری در ابتلا به استئوپوروز، توصیه‌های بهداشتی برای تغذیه مناسب و استفاده از فعالیت‌های بدنی به خصوص در دوران بارداری و شیردهی می‌تواند در جلوگیری از عوارض پوکی استخوان در بارداری و شیردهی و دوران بعد از آن کمک کننده باشد. گذشته از استفاده از روش‌های تنظیم خانواده و فاصله‌گذاری بین فرزندان نیز می‌تواند نقش مهمی در جایگزینی میزان کلسیم استخوانی مادر داشته باشد، که یکی از راههای اصلی در جلوگیری از استئوپوروز می‌باشد.