လူသားဆန္တဲ့ ပညာေရး
လူသားဆန္တဲ့ပညာေရး(Humanistic Education) ကို မိတ္ဆက္သေဘာေလာက္ ေဆြးေႏြးၾကည့္ပါမယ္။
လူသား ဆန္တယ္ဆိုတာ ဘာလဲ။ ပညာေရးလို႔ ႔ေျပာလိုက္ရင္ ေတြးေခၚစဥ္းစားတတ္ေအာင္ ေလ့က်င့္ေပးရမယ္။ အသိဉာဏ္ ပိုင္းဆိုင္ရာကိုပဲ ဦးစားေပးေျပာၾကတယ္။ စိတ္ခံစားမႈပိုင္းဆိုင္ရာကို လစ္လ်ဴရႈရံုမက စြန္႔ပယ္လို႔ပါ ထားၾကတယ္။ လူ သားဆန္တဲ့ လူသားတစ္ေယာက္ဆိုတာ အသိဉာဏ္ ပိုင္းဆိုင္ရာ၊ ေတြးေခၚစဥ္းစားမႈပိုင္းဆိုင္ရာ (cognitive elements) ျပည့္၀ဖို႔ လိုအပ္သလို စိတ္ခံစားမႈပိုင္းဆိုင္ရာ (affective elements) ျပည့္၀ဖို႔လည္း အင္မတန္ အေရးႀကီးလွ ပါတယ္။ ဒါ ေတြကို အေလးေပးေျပာၾကားခဲ့တဲ့ စိတ္ပညာရွင္ Carl Rogers ရဲ႕ သီးအရီကို အေျခခံၿပီး ေဆြးေႏြးသြားပါမယ္။
ေလ့လာသူေတြနဲ႔ ေလ့လာျခင္းကို ပံ့ပိုးကူညီေပးမယ့္ facilitator ရယ္ရွိ မယ္။ ေလ့ လာျခင္း ကို “facilitation” လုပ္တာ ေအာင္ျမင္ျခင္း မေအာင္ျမင္ျခင္းဟာ သင္ၾကားမႈနည္းစနစ္ေတြ၊ သင္ရိုးညႊန္းတမ္းေတြ၊ သင္ေထာက္ကူပစၥည္းေတြ၊ ပို႔ခ် ခ်က္ေတြ အေပၚ အဓိကမူ တည္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေတြကို လိုတဲ့အခ်ိန္မွပဲ တစ္ခါတေလ ယူသံုးရံုပါ။ အဓိက အေရးႀကီး တာက facilitator နဲ႔ ေလ့လာသူေတြၾကား တည္ရွိေနတဲ့ လူသားဆန္တဲ့ ဆက္ႏႊယ္မႈကို ျဖစ္ေပၚေစ တဲ့ “attitudinal qualities” ေတြပါ။ အရင္ဆံုး “attitude” ကို စိတ္ပညာမွာ ဖြင့္ဆိုပံု တင္ျပပါ မယ္။ “attitude” ဆိုတာ “stimulus” တစ္ခုခုကို အျပဳသေဘာ ဒါမွမဟုတ္ အပ်က္သေဘာ ဆန္ဆန္ အကဲျဖတ္ တံု႔ျပန္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္ (Tesser & Shaffer)။ ပညာေရး ဥပေဒျပဳ ျပင္ေျပာင္းလဲဖို႔အတြက္ ဆႏၵျပခ်ီတက္လာတဲ့ ေက်ာင္းသားနဲ႔ ၀န္းရံျပည္သူေတြကို သိန္းစိန္အစိုးရရဲ႕ ရဲေတြက အၾကမ္းဖက္ ရိုက္ႏွက္ ဖမ္းဆီးျခင္း ဆိုတဲ့ “stimulus” ရွိတယ္။ အဲဒီstimulus ေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ့္စိတ္မွာ အျပဳသေဘာဆန္ဆန္ အကဲျဖတ္ တံု႔ျပန္မႈ ျဖ စ္ေပၚလာၿပီး ဒီလုပ္ရပ္ဟာ အာဏာရွင္ဆန္ဆန္ ယုတ္မာရက္စက္ျခင္းလို႔ ျမင္လာတယ္။ ဒါဟာ ကၽြန္ေတာ့္စိတ္မွာ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ “attitude” ပဲ။ ဒီ “stimulus” ကပဲ သိန္းစိန္စိတ္ မွာက်ေတာ့ “ဟိုကရိုက္လို႔ ဒီကျပန္ရိုက္ရပါတယ္” ဆိုတဲ့ အပ်က္သေဘာဆန္ဆန္ အကဲျဖတ္ တံု႔ျပန္တဲ့ “attitude” ျဖစ္ေပၚလာတယ္။
ေလ့လာျခင္းကို သင္ေပးလို႔ ရပါသလား။ Carl Rogers ကေတာ့ မရဘူးလို႔ တိုက္ရိုက္ မေျဖေပမယ့္ ထိေရာက္တဲ့ စကားကို ေျပာသြားပါတယ္။ “သင္ၾကားေပးျခင္းဆိုတာ အလြန္အကၽြံ တန္ဖိုးထားလြန္း၊ အထင္ႀကီးလြန္းစြာနဲ႔ လုပ္ေဆာင္ေနျခင္းပဲ” တဲ့။ လူတစ္ေယာက္က အျခားလူေတြကို သင္ေပးလို႔ရတယ္ဆိုတာ မဆိုစေလာက္ပါ။ facilitator က ေလ့လာသူ ကို္ယ္တိုင္ ဦးေဆာင္ေလ့လာတဲ့ ေလ့လာျခင္းမ်ိဳး ျဖစ္ေအာင္ ပံ့ပိုး ကူညီေပးရံုပဲ တတ္ႏိုင္တာပါ။ facilitator ကိုယ္တိုင္က ေလ့လာသူျဖစ္ေနရမယ္။ အစဥ္အလာပညာေရးမွာလို အကုန္သိ အကုန္တတ္ ထင္ေနၿပီး အာဏာနဲ႔ အေပၚစီးကေန သင္ၾကားေပးျခင္း မဟုတ္ေတာ့။ facilitator ကိုယ္တိုင္က ေလ့လာ သူတစ္ ပိုင္းျဖစ္ေနသလို ေလ့လာသူေတြကိုလည္း ပံ့ပိုးေပးရင္း “ပညာေလ့လာသူတို႔ ရပ္၀န္း” (community of learners) ျဖစ္ေအာင္ အားထုတ္ရပါမယ္။ ဒီအတြက္ေၾကာင့္ facilitator နဲ႔ ေလ့လာသူေတြ ႏွစ္ဖက္လံုးရဲ႕ “attitudinal qualities” ေတြက ထိပ္တန္းက အေရးပါေနတာပါ။ ပညာေလ့ လာသူတို႔ရပ္၀န္းဆိုတာ သိခ်င္စိတ္ကို ျပင္းျပေစတယ္။ စူးစမ္းေမးျမန္းတာကို အစဥ္တံခါးဖြင့္ထားတယ္။ ဒီလိုရပ္၀န္းကေန ပဲ အမွန္တ ကယ္ေလ့လာသူေတြ၊ ဖန္တီးမႈအားေကာင္းတဲ့ ပညာရွင္ေတြ ေပၚထြက္လာႏိုင္တာပါ။ သူတို႔ေတြကသာ အစဥ္ ေျပာင္းလဲေနတဲ့ ေခတ္သစ္ကမၻာမွာ ရွင္သန္ႏိုင္မယ္။ အစဥ္ အလာပညာေရးမွာဆို သင္ၾကားေပးသူက သင္ရိုးညႊန္းတမ္းမွာ ပါတဲ့အတိုင္း တပည့္ေတြကို “ပိုးသတ္ထားတဲ့ ဖန္ျပြန္ကေန ဓာတ္ျပဳအရည္ေတြ ေလာင္းထည့္လိုက္သလို” ဘာစိတ္ခံစား မႈမွ မပါဘဲ (လူသားမဆန္စြာ) “knowledge” ေတြကို ကူးေျပာင္းေပးလိုက္ပါတယ္။ အဲဒီလို သင္ၾကားေပးျခင္းဟာ မေျပာင္းလဲဘဲ ေသေနတဲ့ ကမၻာမွာ လူလာျဖစ္ရင္ေတာ့ အဆင္ေျပ လိမ့္မယ္။ အစစအရာရာ အၿမဲေျပာင္းလဲေနတဲ့ လူ႔ကမၻာ မွာေတာ့ ရွင္သန္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ေတာ့။
Facilitator မွာ ရွိရမယ့္ attitude ေတြထဲက တစ္ခုကေတာ့ စစ္မွန္ရိုးသားျခင္း (realness) ပါ။ facilitator ဟာ ေလ့လာသူ ေတြနဲ႔ ဆက္ဆံတဲ့အခါ “professional facade” လို႔ေခၚတဲ့ ရာထူးအေဆာင္အေယာင္ ဟန္ေဆာင္မ်က္ႏွာဖံုးေတြနဲ႔ မဆက္ ဆံေတာ့ ဘူး။ ေလ့ လာသူေတြလို သူလည္းပဲ လူသားတစ္ေယာက္အေနနဲ႔ ရိုးသားပြင့္လင္းစြာ ဆက္ဆံတယ္။ စိတ္ထဲမွာ တစ္မ်ိဳး ခံစားၿပီး ေျပာဆိုျပဳမူေတာ့ ရာထူးအေဆာင္အေယာင္နဲ႔ လိုက္ေအာင္ ဟန္ေဆာင္ထားတာမ်ိဳး မရွိေတာ့ဘူး။ လူ သားတစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ facilitator အေနနဲ႕ စိတ္လက္ၾကည္သာေနခ်ိန္ ရွိသလို စိတ္ညစ္ညဴးေနခ်ိန္လည္း ရွိႏိုင္တာပဲ။ အိမ္ကမိန္းမနဲ႔ အဆင္မေျပလို႔ စိတ္မၾကည္မသာ ျဖစ္လာတဲ့ facilitator ဟာ ေလ့လာသူေတြအေပၚ အျပစ္ပံုခ်ျခင္းထက္ “ငါေတာ့ ဒီေန႔ မိန္းမနဲ႔ အဆင္မေျပျဖစ္လာလို႔ စိတ္ညစ္ေနတယ္ကြာ၊ မင္းတို႔ကလည္း မီးေလာင္ရာ ေလပင့္မလုပ္ၾကနဲ႔ ေဟ့” ဆိုၿပီး ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ဖြင့္ေျပာ ထားသင့္တယ္။ အစဥ္အလာပညာေရးမွာေတာ့ မိန္းမနဲ႔စိတ္တို လာတာကိုေတာ့ ဖြင့္မေျပာဘဲ ဟန္ေဆာင္ထားၿပီး ရွိသမွ်ေဒါသ ေလ့လာသူေတြအေပၚ လႊဲခ်တတ္တယ္။
Facilitator ဟာ ရိုးသားပြင့္လင္းရမယ္ ေျပာလိုက္တာဟာ သူ႔မွာျဖစ္လာသမွ် “negative feelings” ေတြကို ေလ့လာ သူေတြဆီ ပံုခ်ျခင္းကို ေျပာတာမဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီခံစားမႈေတြကို ဖံုးကြယ္ဟန္ေဆာင္ထားၿပီး ေလ့လာသူေတြအေပၚ အျပစ္ပံုမခ်ဖို႔ ဆိုလိုတာပါ။ စစ္မွန္ရိုးသားျခင္း ကို ေနာက္ထပ္ဖြင့္ဆိုရရင္ မလိမ္ဖို႔ပါပဲ။ facilitator ဟာ အရာရာကို သိတယ္။ ေလ့လာသူေမးလာသမွ်ကို ေျဖႏိုင္တယ္။ သူေျပာသမွ်ကလည္း မွန္တယ္ အစရွိသည္ေပါ့။ facilitator ဟာလည္း လူသားျဖစ္တဲ့အတြက္ သူအထူးျပဳေလ့လာထားတဲ့ ဘာသာရပ္တစ္ခုမွာေတာင္ အကုန္မသိႏိုင္ပါဘူး။ သူေျပာသမွ်က လည္း မမွန္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါကို သူကလည္း ဟန္မေဆာင္ဘဲ ဖြင့္ေျပာရမယ္။ ဒါမွသာ ေလ့လာသူေတြက facilitator လည္း လူသားျဖစ္တဲ့အတြက္ မွားတတ္သလို ငါတို႔လည္း မွားမွာကို ေၾကာက္စရာမလိုဘူး ဆိုၿပီး မသိေသးတာေတြကို ေမးရဲ စူးစမ္းရဲလာၿပီး ဖန္တီးမႈ အားေကာင္းလာမယ္။ စစ္မွန္ရိုးသားျခင္း ဆိုတာ နည္းစနစ္ “technique” တစ္ခုမဟုတ္ပါဘူး။ attitude ပါ။ အဲဒီေတာ့ တကယ္ စစ္မွန္ရိုးသားျခင္း မရွိဘဲ နည္းစနစ္တစ္ခုအေနနဲ႔ ဟန္ေဆာင္သံုးလို႔ မရပါဘူး။
Facilitator ဟာ ေလ့လာသူတစ္ဦးခ်င္းစီကို ဘယ္သူနဲ႔မွမတူတဲ့ “unique” လူသားအျဖစ္ လက္ခံရမယ္။ အဲဒီလို လူသားအျဖစ္ လက္ခံထားၿပီး ေလ့လာသူတစ္ဦးခ်င္းစီရဲ႕ ခံစားခ်က္ေတြ၊ အေတြးအေခၚေတြကို တန္ဖိုးထားရမယ္။ ဒီလို လက္ခံေပးျခင္း၊ တန္ဖိုးထားျခင္းေတြဟာလည္း “unconditional” ပဲျဖစ္ရမယ္။ facilitator အႀကိဳက္ လိုက္ေျပာမွ လက္ခံ တာမ်ိဳး မျဖစ္ရပါဘူး။ အဲဒီလို attitudes ေတြရွိဖို႔အတြက္ အေျခခံ အခ်က္ကေတာ့ ယံုၾကည္မႈ “trust” ပဲ။ လူသားဆိုတာ ေရခံေျမခံေကာင္းတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္ မွာသာ ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ျခယ္မႈမရွိဘဲ လြတ္လပ္စြာ ရွင္သန္ခြင့္ရမယ္ဆိုရင္ ေကာင္းမြန္တဲ့ အရည္ အေသြးမ်ားစြာ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာႏိုင္တယ္လို႔ ယံုၾကည္ျခင္းပဲ။ acceptance‚ prize‚ trust စတာေတြကလည္း realness လိုပဲ နည္းစနစ္မဟုတ္တဲ့ attitude ေတြျဖစ္ တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ဟန္ေဆာင္ၿပံဳးလို႔ ေလးစားခ်င္ေယာင္ေဆာင္လို႔ မရပါဘူး။ facilitator ရဲ႕ အျပဳအမူကို ၾကည့္ၿပီး သိႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ နားေထာင္ျခင္းေပါ့။ Carl Rogers ရဲ႕ စာသင္ခန္း သုေတသန ေတြအရ စာသင္ခ်ိန္ရဲ႕ ၇၅% ကို သင္ၾကားေပးသူက လက္၀ါးႀကီးအုပ္ထားပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဆီမွာေတာ့ ၁၀၀% အပိုင္စီးထားပါတယ္။ နားေထာင္တယ္ဆိုရင္လည္း မွန္ျခင္း မွားျခင္းကိုပဲ အာရံုစိုက္ေလ့ ရွိပါတယ္။ ျဖစ္ သင့္တာက ေလ့လာသူ ဘာကိုေျပာေနလဲ။ ေျပာေနတာရဲ႕ေနာက္က ခံစားခ်က္ေတြ၊ အေတြးအေခၚေတြက ဘာလဲ။ ဘာေၾကာင့္ ဒါေတြကိုေျပာေနတာလဲ။ ဒါေတြကို သိေအာင္ အမွန္တကယ္နားေထာင္ ရမွာပါ။ သိပၸံေလာကမွာ “objective truth” ဆိုတာကို မေရာက္ႏိုင္ေသးဘူး။ ပိုပိုၿပီး ခ်ဥ္းကပ္ႏိုင္ဖို႔ပဲ ႀကိဳးစားေနရတာပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ facilitator အကဲျဖတ္လိုက္တဲ့ မွန္ျခင္း မွားျခင္းေတြဟာ “relative” ေတြပါ။
Facilitator ဟာေလ့လာသူကို အမွန္တကယ္ နားေထာင္မႈေပး သလို ေလးေလး နက္နက္လည္း တံု႔ျပန္ေဆြးေႏြးေပးရပါ မယ္။ အဲဒီအခါမွသာ ေလ့လာသူအေပၚ “empathetic understanding” ရွိလာႏိုင္မွာပါ။ “empathetic understanding” ဆိုတာ ေလ့လာသူကို ျပင္ပကေန ရႈျမင္သံုးသပ္ၿပီး နားလည္တာမ်ိဳးမဟုတ္ပါဘူး။ facilitator ကိုယ္တိုင္ ေလ့လာသူေနရာ ၀င္ခံစားၿပီး ေလ့လာသူလို ေတြးေခၚစဥ္းစားႏိုင္ေအာင္ ႀကိဳးစားလို႔ရလာတဲ့ နားလည္မႈမ်ိဳးပါ။ မလြယ္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္လည္း အဲဒီလို နားလည္မႈရွိမွသာ ေလ့လာသူရဲ႕ ခံစားခ်က္ေတြ၊ ေတြးေခၚပံုေတြကို ယထာဘူတ က်လာေအာင္ facilitator က ကူညီပံ့ပိုးေပးႏိုင္မွာပါ။
Writer by@minhtikesan